De zorgsector is gebouwd op vertrouwen. Patiënten vertrouwen erop dat ze de juiste zorg krijgen, en medewerkers moeten op elkaar kunnen rekenen. Maar wat als dat vertrouwen wordt geschonden? Grensoverschrijdend gedrag in de zorg komt vaker voor dan we willen toegeven. Soms gaat het om een individueel probleem, een ‘bad apple’ binnen een team. Maar vaker is er sprake van een bredere werkcultuur die misstanden in stand houdt - een ‘bad barrel’.
Hoe ontstaan deze situaties, en vooral: hoe doorbreek je ze?
Werkdruk en hiërarchie als risicofactoren
De zorg staat onder druk. Personeelstekorten, hoge caseloads en lange diensten zorgen voor stress en vermoeidheid. Dit heeft niet alleen impact op de kwaliteit van zorg, maar kan ook de dynamiek binnen teams veranderen.
"Als de druk hoog is, wordt de drempel lager om kortaf te reageren, frustraties te uiten of over iemands grenzen heen te gaan," vertelt een teamleider uit een verpleeghuis. "Het begint klein, maar als je er niets aan doet, sluipt het erin en wordt het de norm."
Daarnaast speelt hiërarchie een grote rol. In veel zorginstellingen is er een duidelijke machtsverhouding tussen artsen, verpleegkundigen en ondersteunend personeel. Dit kan ertoe leiden dat ongewenst gedrag niet wordt gemeld, uit angst voor repercussies. In teams waar grensoverschrijdend gedrag wordt gebagatelliseerd - of zelfs als ‘normaal’ wordt beschouwd - voelen medewerkers zich minder veilig om hun grenzen aan te geven.
Hoe een toxische werkcultuur misstanden in stand houdt
Als grensoverschrijdend gedrag eenmaal wordt getolereerd, is het moeilijk om de cirkel te doorbreken. Dit zie je bijvoorbeeld in situaties waar intimidatie, pesten of seksueel grensoverschrijdend gedrag niet wordt aangepakt. De drempel om misstanden te melden wordt steeds hoger, waardoor een ‘zwijgcultuur’ ontstaat.
"Bij ons werd er weleens een grapje gemaakt over een collega die zich ‘aanstelde’ als ze iets aankaartte," vertelt een zorgmedewerker. "Op een gegeven moment zeg je dan maar niks meer."
Dit soort dynamieken leidt tot een toxische werkcultuur waarin mensen zich niet veilig voelen. In plaats van incidenten aan te pakken, blijven ze bestaan. Of worden ze zelfs erger.
Persoonsgerichte versus cultuurgerichte onderzoeken
Wanneer grensoverschrijdend gedrag naar buiten komt, wordt vaak gefocust op de ‘dader’. Dit is begrijpelijk, maar pakt niet altijd het werkelijke probleem aan. Is het een individueel geval (een bad apple), of is er sprake van een bredere cultuur (een bad barrel)?
Persoonsgerichte onderzoeken richten zich op specifieke medewerkers en hun gedrag. Maar als er sprake is van structurele misstanden, is een cultuurgericht onderzoek effectiever. Dit betekent dat er wordt gekeken naar de bredere context: Hoe communiceren medewerkers? Is er een meldcultuur? Wordt grensoverschrijdend gedrag bestraft of juist genegeerd?
Hoe zorginstellingen de sociale veiligheid kunnen vergroten
Sociale veiligheid is heel belangrijk in de zorg. Medewerkers moeten zich veilig voelen om hun mening te geven, grenzen aan te geven en misstanden te melden. Een aantal concrete maatregelen:
Creëer een open meldcultuur
Maak duidelijk dat grensoverschrijdend gedrag niet wordt getolereerd en zorg ervoor dat medewerkers weten waar ze terechtkunnen.Train leidinggevenden op signaleren en ingrijpen
Hiërarchie mag geen reden zijn voor een onveilige werkomgeving. Leidinggevenden moeten weten hoe ze situaties kunnen herkennen en aanpakken.Voer periodieke cultuuronderzoeken uit
Wacht niet op incidenten, maar meet actief hoe veilig medewerkers zich voelen. Anonieme enquêtes kunnen waardevolle inzichten geven.Bied professionele begeleiding bij meldingen
Zorg dat medewerkers die grensoverschrijdend gedrag melden goed worden ondersteund en beschermd tegen negatieve gevolgen.
Van probleem naar preventie
Grensoverschrijdend gedrag in de zorg is dus niet altijd een kwestie van een enkele ‘rotte appel’. Vaak speelt de werkomgeving een grote rol in het in stand houden van misstanden. Door aandacht te besteden aan werkcultuur, open communicatie en actief leiderschap, kunnen zorginstellingen een veilige werkomgeving creëren voor iedereen.
Heb je naar aanleiding van dit artikel nog vragen? Schroom dan niet om contact op te nemen, we denken graag mee over jouw hulpvraag.